Vị linh mục là chuyên gia về kiến

Linh mục dòng Tên người Áo Erich Wasmann (1859 - 1931) là nhà côn trùng học nổi tiếng với những nghiên cứu về loài kiến cũng như sự ủng hộ đối với thuyết tiến hóa.

Linh mục Wasmann là nhà khoa học thành danh, một trong những tiếng nói được nể trọng vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20 về sự tương quan giữa thuyết tiến hóa và đức tin Công giáo. Chính nhờ vào sự ảnh hưởng của ngài, thuyết tiến hóa nhận được sự đồng thuận của cộng đồng Công giáo kéo dài cho đến ngày nay.

Niềm đam mê từ thuở bé

Cậu bé tên Erich Wasmann chào đời ở Tyrol (Áo) năm 1859, cũng là năm nhà vạn vật học Charles Darwin công bố quyển Nguồn gốc các loài (tên tiếng Anh Origin of Species). Cha ngài là Friedrich Wasmann, một họa sĩ, đã khuyến khích con trai từ nhỏ nuôi dưỡng mối quan tâm về các sinh vật. Khi Erich theo học trường trung học của dòng Tên (ở Feldkirch, Áo), các bạn cùng lớp đặt biệt danh cho cậu bé là “Carabus”, tức “Bọ đất”. Cũng tại ngôi trường này, Erich quyết định gia nhập dòng Tên khi lớn lên.

Tuy nhiên, dòng Tên từ năm 1872 đã bị trục xuất khỏi nước Đức vì cuộc đối đầu khốc liệt giữa một bên là Giáo hội Công giáo và bên còn lại là chính quyền Phổ. Vì thế, chàng thiếu niên Wasmann phải đến Hà Lan để có thể thực hiện giấc mơ trở thành một Giêsu hữu. Không may là vài năm sau, thầy Wasmann bị cảm nặng dẫn đến xuất huyết phổi nghiêm trọng. Đây là chứng bệnh khiến cơ thể tu sĩ trẻ bị suy yếu. Đó là lý do thầy không thể tiếp tục học môn thần học ở Anh như dự định mà thay vào đó tự học. Năm 1888, thầy Wasmann được truyền chức linh mục.

Trước đó, năm 1874, nhà bác học người Anh John Lubbock xuất bản quyển “Các loài kiến, ong và ong bắp cày” (tên tiếng Anh Ants, Bees, and Wasps) và phiên bản tiếng Đức được lên kệ năm 1883. Sự xuất hiện của quyển sách đã khơi dậy sự quan tâm mới về những loài côn trùng có quan hệ cộng đồng ở mức cao. Khi mới 25 tuổi, thầy Wasmann đã nhận được đề nghị đóng góp một số bài viết về đề tài trên cho một ấn bản định kỳ của dòng Tên.

Năm 1884, thầy bắt đầu nghiên cứu loài kiến, đầu tiên về môi trường sống tự nhiên trước khi chuyển sang kiến tạo những cộng đồng kiến nhân tạo. Sau khi trở thành linh mục, cha Wasmann tiếp tục xây dựng bộ sưu tập độc nhất vô nhị về loài kiến, và thành quả cuối cùng chính là hơn 1.000 loài kiến, 200 loài mối và 2.000 loài động vật ăn kiến. Trong cuộc đời mình, cha Wasmann phát hiện và mô tả 933 loài mới.

Nghiên cứu kiến và thuyết tiến hóa

Cha nghiên cứu sự tương tác giữa kiến trong cùng loài, cũng như giữa các loài kiến khác nhau, giữa kiến và động vật ăn kiến. Trong số các loài động vật ăn kiến, quan trọng nhất chính là những loài thuộc họ Cánh cộc (Staphylinidae, thuộc bộ cánh cứng). Ngài là người đầu tiên mô tả hiện tượng đến nay vẫn được biết đến với tên gọi “Wasmannian mimicry”, chỉ những loài động vật ăn kiến bắt chước những đặc điểm của con mồi, chẳng hạn như kích thước, hình dạng cơ thể, màu sắc hoặc cấu trúc vi mô trên bề mặt. Thông qua quá trình thích ứng, theo thời gian những loài động vật ăn kiến có bề ngoài tương đồng với loài kiến. Trong lúc nghiên cứu và rút ra các kết luận khoa học, cha Wasmann cảm thấy được sự hợp lý trong thuyết tiến hóa của Darwin. Vị linh mục đưa ra một thuật ngữ gọi là “sự chọn lọc hài hòa”, chỉ một dạng chọn lọc tự nhiên giữa các loài kiến và những loài tương quan.

Quan điểm của vị Giêsu hữu về thuyết tiến hóa và đức tin Công giáo chỉ được biết đến trong nhóm những nhà côn trùng học và những giáo dân có học thức. Tuy nhiên, điều này đã hoàn toàn thay đổi vào năm 1904, khi quyển Die moderne Biologie und die Entwicklungstheorie (tạm dịch: Sinh học hiện đại và lý thuyết của tiến hóa) của ngài thu hút sự chú ý của nhà sinh học nổi tiếng người Đức Ernst Haeckel. Bản thân ông Haeckel không hoàn toàn đồng ý với lập luận về thuyết tiến hóa của nhiều nhà khoa học Công giáo, trong đó có linh mục Wasmann. Vị linh mục là người đầu tiên sử dụng thuật ngữ “tiến hóa hữu thần”, theo đó khẳng định lời dạy của Thiên Chúa tương thích với sự hiểu biết khoa học hiện đại về sự tiến hóa của thế giới sinh học. Tuy nhiên, chính nhờ sự tranh luận với ông Haeckel, quan điểm về thuyết tiến hóa của cha Wasmann được phổ biến rộng rãi.

Cha Wasmann qua đời một cách yên bình vào năm 1931, và được công nhận là một trong những chuyên gia nổi tiếng nhất về nghiên cứu thế giới côn trùng.