Những nhà thờ đầu tiên của Aksum, vương quốc cổ đại châu Phi

Các nhà khảo cổ học đã công bố phát hiện quan trọng về Vương quốc Aksum, một quốc gia cổ đại hùng mạnh ở Ðông Bắc Phi, khi khai quật lại hai nhà thờ được xây dựng ngay sau khi vị đứng đầu Ðế chế Aksum cải đạo sang Kitô giáo.

Vào thế kỷ đầu tiên sau Công nguyên, vương quốc Aksum, hay Đế chế Aksum, trị vì phần lớn khu vực miền bắc của Sừng châu Phi, trải dài từ Ethiopia đến Ả Rập. Đây là thế lực chính nằm trên tuyến thương mại giữa đế quốc La Mã và Ấn Độ cổ đại. Như láng giềng Địa Trung Hải, quốc vương Ezana cải đạo sang Kitô giáo vào thế kỷ thứ 4, nhưng cho đến nay việc tìm được và nghiên cứu những tàn tích nhà thờ thời đầu tại đây vẫn là điều hiếm hoi.

Phiến đá Ezana ghi lại quá trình cải đạo của Vua Ezana

Phát hiện mới về hai tàn tích cổ

Tuy nhiên, mọi chuyện đã thay đổi sau khi các nhà khảo học phát hiện thêm những chứng cứ mới trong lúc khai quật lại hai nhà thờ cổ tại khu cảng quan trọng của Đế chế Aksum là Adulis (hiện thuộc Eritrea). Thứ nhất là ngôi thánh đường được xây dựng hết sức công phu và có nhà rửa tội gần trung tâm thành phố và lần đầu tiên được nghiên cứu vào năm 1868. Nhà thờ thứ hai được khai quật lần đầu năm 1907 nằm ở phía đông. Tàn tích còn sót lại của các cây cột xếp thành vòng tròn cho thấy nhà thờ từng có mái vòm lớn.

Hơn 100 năm qua kể từ khi các đội ngũ chuyên gia đầu tiên làm việc tại hai tàn tích trên, đến nay đội ngũ khảo cổ học Ý một lần nữa quay lại nơi này và sử dụng những kỹ thuật và phương pháp nghiên cứu hiện đại hơn. Tiến sĩ Gabriele Castiglia, thuộc Viện Giáo hoàng về Khảo cổ Kitô giáo (do Đức Giáo Hoàng Piô XI sáng lập năm 1925 ở Rome), là thành viên của nhóm nghiên cứu và thực hiện kỹ thuật xác định đồng vị carbon tại tàn tích hai nhà thờ. Họ thu thập được những dữ liệu mới cho phép tái dựng chính xác lịch sử của hai công trình cổ này, theo báo cáo đăng trên chuyên san Antiquity.

“Cuộc nghiên cứu cung cấp một số ví dụ đầu tiên về nhà thờ thời đế quốc Aksum đã được khai quật bằng phương pháp hiện đại và thu thập dữ liệu niên đại dựa trên các biện pháp xác định mới nhất”, theo tiến sĩ Castiglia.

Tàn tích của hai nhà thờ cổ đã mang lại nhiều thông tin về lịch sử tôn giáo của vùng Sừng châu Phi

Ngàn năm lịch sử

Cuộc nghiên cứu cho phép xác định được ngôi thánh đường thứ nhất được xây dựng trong giai đoạn từ năm 400 đến 535, trong khi nhà thờ thứ hai có mái vòm bắt đầu được thi công trong giai đoạn năm 480 và 625. Với phát hiện mới, đội ngũ chuyên gia kết luận đây là hai trong số các nhà thờ đời đầu của Vương quốc Aksum, và công trình cổ nhất nằm ngoài kinh đô nước này. Thông qua đó, người thời nay cũng nhận ra rằng đạo Kitô đã nhanh chóng lan rộng ở Đế chế Aksum.

“Có được niên đại chính xác về những nhà thờ này là điều then chốt để tìm hiểu quá trình cải đạo đã có vai trò như thế nào trong việc định hình các khu vực địa lý và văn hóa ở khu vực”, tiến sĩ Castiglia cho biết.

Quan trọng hơn nữa, hai nhà thờ phản ánh sự lan tỏa của Kitô giáo không phải là kết quả đến từ một yếu tố duy nhất, chẳng hạn như tuân theo chiếu chỉ của Vua Ezana. Các nhà nghiên cứu phát hiện những đặc điểm khác nhau đến nhiều truyền thống trong quá trình xây dựng nhà thờ, cho thấy sự ảnh hưởng đa dạng của nhiều yếu tố văn hóa đối với quá trình cải sang đạo Kitô ở vương quốc cổ đại này. Chẳng hạn, nhà thờ từng có mái vòm là công trình độc nhất vô nhị của Đế chế Aksum và dường như lấy cảm hứng từ các nhà thờ Byzantine. Trong khi đó, ngôi thánh đường thứ nhất được xây dựng trên nền tảng quy mô và theo truyền thống Aksum.

Hai tàn tích cũng hé lộ những chi tiết cho thấy sự xuất hiện sau đó có đạo Hồi tại khu vực này. Thành phố cảng Adulis trải qua giai đoạn dần suy tàn và các nhà thờ theo thời gian bị bỏ hoang. Kế đến, những nơi này bị biến thành nghĩa trang Hồi giáo. “Đây là một trong những chứng cứ đầu tiên cho thấy nơi thiêng liêng của Kitô giáo bị chuyển thành khu vực phục vụ cho nhu cầu của cộng đồng Hồi giáo”, theo tiến sĩ Castiglia.

Dù hiện chỉ còn lại tàn tích nhưng hai ngôi nhà thờ cổ đã phản ánh lịch sử tôn giáo thời xa xưa của vùng Sừng châu Phi, với những nhóm người khác nhau cùng phối hợp để loan truyền đức tin trong những thế kỷ đầu sau Công nguyên.